वर्षा ऋतूचर्या

-

 वर्षा ऋतूचर्या

          माघापासून पौषापर्यंत दोन दोन महिन्याचे सहा ऋतू आहेत. शिशिर, वसंत, ग्रीष्म, वर्षा, शरद व हेमंत.

वर्षा, शरद आणि हेमंत ऋतूंनी मिळून दक्षिणायन होते.

या काळात सूर्याचे बल कमी आणि चंद्राचे बल अधिक असते.

दिवस लहान आणि रात्र मोठी असते.

           जुलै महिन्याच्या मध्यापासून ते सप्टेंबर महिन्याच्या मध्यापर्यंत वर्षा ऋतू असतो. गार वारा, पाऊस, अभ्रछादित आकाश  यांच्या योगाने पृथ्वीवरील उष्णता कमी होते. वर्षा ऋतूमध्ये पाणी अम्ल विपाकी आणि गढूळ झाल्यामुळे त्यामुळे संधिवात, आमवात, वातरक्त हे वाताचे विकार बळावतात आणि भूक कमी झाल्यामुळे अजीर्ण, आम्लपित्त, अतिसार, उदरशूल असे रोग वाढतात.

या काळात पित्ताचा संचय होत असतो परंतु बाहेरील गाराठ्यामूळे पित्त काही विकार उत्पन्न करीत नाही.

 त्यामुळे वर्षा ऋतू मध्ये नवीन धान्य वर्ज्य करण्यास सांगितले आहे.

उष्णोदक - अग्निसंस्कारामुळे पाणी पचण्यास हलके होते. त्यामुळे गरम पाणी प्यावे.

लघु भोजन- हलक्या पदार्थांचे सेवन करावे.

मुद्ग्यूष- सैंधव, धने, जिरे, पिंपळी, यांचे चूर्ण टाकून शिजवलेल्या मुगाचे सेवन करावे.

विहार:

         या ऋतूत आंघोळीसाठी उकळलेले पाणी आणि शरीराला तेलाने व्यवस्थित मालिश करण्याचा सल्ला दिला जातो. विकृत दोषांना बाहेर काढण्यासाठी औषधी बस्ती (एनिमा) हा पंचकर्मातील उपाय केला जातो.

नदीचे पाणी पिणे, जास्त द्रवपदार्थ घेऊ नये.

पावसात भिजणे, व्यायाम करणे, कठोर परिश्रम, वारा, नदीकाठी राहणे या काही गोष्टी टाळाव्यात.

दिवसा झोपणे टाळावे. 

Dr.Suyogita Sawant(BAMS)

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Covid-19 आणि आयुर्वेद

-
Image
2020 वर्षामध्ये जगभरात आलेल्या covid19 च्या साथीमुळे सर्व व्यवहारच ठप्प झाले होते. भारतात झालेल्या लॉकडाउन मूळे अनेकांचे उद्योगधंदे, नोकऱ्या, भविष्यातील योजना जणू काही काळासाठी pause झाल्या आणि corona virus ची भीती सतावू लागली. सध्याच्या काळामध्ये पाहायला गेलं तर माणूस स्वतःच्या आयुष्यामध्ये इतका व्यस्त झाला होता की सगळ्या गोष्टी कशा instant झाल्या पाहिजे कारण वेळही अपुरा पडत होता.  पण corona virus च्या निमित्ताने जे काही लाभले ते बहुमोलाचे होते.  असो तर मुद्दा हा आहे की या काळामध्ये आपण पाहिले की रोगप्रतिकार शक्ती वाढवण्यासाठी भरपूर कंपन्यानी आपले products बाजारात आणले. पण कमी कालावधीत रोगप्रतिकार शक्ती अशी वाढणार नाही त्यासाठी नियमितता आणि सातत्य हवे  आणि सोबत आयुर्वेदात सांगितल्याप्रमाणे काही मूल्यांचे संगोपनही झाले पाहिजे. थोडक्यात सांगायचे तर आयुर्वेदाने सांगितलेल्या ऋतुचर्येच्या अगदी विरुद्ध आपली जीवनपद्धती झाली आहे. Seasonal मिळणारी फळे भाज्या आता 12 महिने मिळू लागल्या आहेत. दुसरी गोष्ट म्हणजे भाजीपाल्यावर कीड लागू नये , जास्त प्रमाणात उत्पन्न यावं म्हणून वापरले जा...
Read more

बाल झडने से पाये छुटकारा: घरेलू नुस्खे

-
Image
    बाल झडने से पाये छुटकारा: घरेलू नुस्खे आजकल बालों का झड़ना एक आम समस्या हो गई है। हर दूसरा व्यक्ति इस परेशानी से जूझ रहा है। कई लोगों के बाल समय से पहले इतने झड़ जाते है कि उन्हें हेयर ट्रांसप्लांट करवाकर इलाज (balo ka ilaj) करना पड़ता है। बालों का झड़ना जब थोड़ा-थोड़ा करके बढ़ने लगता है तो गंजेपन की नौबत आ जाती है। सामान्यत 50 से 100 बाल लगभग हर दिन टूटते-झड़ते है यदि इससे ज्यादा बाल झड़ते है तो ये गंजापन का विषय है। गंजेपन की अवस्था आने से पहले बालों का झड़ना रोकने के लिए घरेलू नुस्ख़ों का आजमाने से सही परिणाम मिलता है। आयुर्वेद के अनुसार बाल झड़ने के और भी बहुत सारे कारण होते हैं। आयुर्वेद के अनुसार वात के साथ मिला पित्त रोमकूपों में जाकर बालों को गिरा देता है तथा इसके अनन्तर रक्त के साथ मिला हुआ कफ रोमकूपों को बन्द कर देता है जिससे उस स्थान में दूसरे बाल पैदा नहीं होते है। इसके साथ बाल गिरने का एक कारण नहीं बल्कि कई कारण है,जैसे- नमक का अधिक सेवन करने से गंजापन आ जाता है। और तनाव, संक्रमण, हार्मोन असंतुलन, अपर्याप्त पोषण, विटामिन और पोषक पदार्थो की कमी, दवाओं के...
Read more

दुर्लक्षित श्वेत प्रदर आणि घरगुती उपचार

-
Image
दुर्लक्षित श्वेत प्रदर आणि घरगुती उपचार देश भरामध्ये किती महिला आहेत ज्यांना त्यांच्या आजाराविषयी कल्पना नाहीय.. आणि ज्यांना कल्पना आहे त्या आजाराकडे दुर्लक्षच करत आहेत. असे आजार कधी कधी मोठ्या स्वरूपामध्ये समोर येतात आणि त्यासमोर हतबल व्हावे लागते.  आज आपण अशाच दुर्लक्षित आजाराविषयी बोलणार आहोत. योनीमार्गातून स्त्रवणारा अनियमित आणि चिकट स्त्राव म्हणजे ' श्वेत प्रदर' .. (Leucorrhea) . कोणत्याही प्रकार च्या इन्फेक्शन चे कारण असू शकते. आणि त्यावर योग्य वेळी निदान आणि उपचार नाही झाले तर गंभीर व्याधी मध्ये रुपांतर होऊ शकते.  किंबहुना बहुतेक केसेस मध्ये वंधत्वा चे प्रमुख कारण श्वेत प्रदर असते. Ø श्वेत प्रदर लक्षणे : ·         शरीरामध्ये आशक्तापणा वाढतो. ·         हातापायांमध्ये वेदना होणे ·         चिड चिडे पणा  ·         पोटऱ्यांमध्ये वेदना ·         शरीर गौरव (अंग जड वाटणे) ·  ...
Read more